Staken en het recht op loon
Aan het woord: Stijn Maas
Advocaat-partner bij Keistad Advocaten.
Specialisatie: arbeidsrecht.
Er is al maanden sprake van hoge inflatie. De energieprijzen, de dagelijkse boodschappen en de brandstofprijzen zijn schrikbarend gestegen, terwijl de lonen gemiddeld genomen niet even hard mee stijgen. Het leven is voor veel mensen nog duurder geworden. De kranten staan vol met onderhandelingen over nieuwe cao’s, die vaak gepaard gaan met stakingen en (aangekondigde) collectieve acties. In steden als Amsterdam en Utrecht stapelt de berg huisvuil zich op door aanhoudende stakingen van de vuilophaaldiensten. Regelmatig rijden er geen bussen en treinen door stakingen in het openbaar vervoer. Bent u als werkgever gehouden om het loon door te betalen van stakende werknemers?
Het juridisch uitgangspunt of de wettelijke hoofdregel is dat als er geen arbeid wordt verricht, er tóch salaris moet worden betaald, tenzij er sprake is van een uitzondering waardoor de werkgever het loon niet hoeft te betalen. Kortweg gezegd: ‘Geen arbeid, wel loon, tenzij…’. Dit houdt in dat het (gedeeltelijk) niet verrichten van de arbeid voor rekening komt van de werkgever (werkgeversrisico) en dat de bewijslast, dat dit voor rekening van de werknemer zou moeten komen, bij werkgever ligt. Het is dus aan de werkgever om te stellen en zo nodig te bewijzen dat de werknemer niet bereid was de arbeid te verrichten of dat het niet verrichten van de arbeid in redelijkheid voor rekening van de werknemer moet komen. Slaagt de werkgever daarin, dan hoeft hij het loon niet te betalen.
Stakende werknemers
De hoofdregel bij stakende werknemers, is dat het niet verrichten van werkzaamheden als gevolg van een staking in de risicosfeer van de stakende werknemer ligt. Gevolg: de stakende werknemer heeft geen recht op loon over de periode dat hij/zij druk is met staken in plaats van op de werkvloer. Deze hoofdregel geldt voor iedere staking, zowel voor de georganiseerde staking als voor de zogenoemde ‘wilde’ staking.
Georganiseerde staking
Veel mensen gaan ervan uit dat er tijdens staken recht op loon blijft bestaan. Zuiver juridisch is dat niet zo – zoals we hiervoor zagen – al zullen de meeste stakers gewoon nog naar de supermarkt of het benzinestation kunnen. Als er namelijk sprake is van een door de vakbond(en) georganiseerde staking, dan kunnen de stakers doorgaans aanspraak maken op een uitkering uit de ‘stakingskas’ van de vakbond. Voorwaarde daarvoor is – uiteraard – wél dat de betreffende werknemer c.q. staker lid is van de betreffende vakbond en ook zijn of haar lidmaatschapsgeld tijdig heeft betaald.
Wilde staking
Wilde stakers kunnen niet terugvallen op een dergelijke voorziening. Een wilde staking is niet collectief georganiseerd door een vakbond, maar door de wilde stakers zelf. Een dergelijke staking komt voor eigen rekening en risico van de wilde stakers. Zij ‘vallen terug’ op het wettelijke uitgangspunt, namelijk ‘Geen arbeid, geen loon’.
Niet-stakers: de werkwilligen
Niet-stakende werknemers – ook wel de ‘werkwilligen’ genoemd – krijgen gewoon altijd hun loon. Toch? Dat lijkt logisch, maar let op: dat is niet altijd zo. Niet-stakers hebben recht op loon, als zij tijdens de staking gewoon kunnen doorwerken.
Maar als de niet-stakers niet kunnen werken als gevolg van de staking, dan hoeft de werkgever ook hen geen loon te betalen, mits er sprake is van een georganiseerde staking die als doel heeft betere lonen en/of andere arbeidsvoorwaarden af te dwingen. De Hoge Raad heeft hierover bepaald dat deze georganiseerde stakingen worden geacht in de risicosfeer van álle werknemers te liggen, omdat dit soort stakingen ook worden gevoerd in het belang van alle werknemers. Voor de niet-stakers geldt dat zij – net als voor de stakers – ook een uitkering uit de stakingskas kunnen ontvangen, maar dan moeten zij wel lid zijn van een vakbond. Let dus op: ben je als werknemer geen lid van de vakbond en distantieer je je zelfs van iedere vorm van staken, dan nog loop je het risico geen loon te ontvangen. Zelfs als je welwillend op de (dichte) werkvloer verschijnt.
De niet-stakers die als gevolg van een wilde staking worden verhinderd om hun werkzaamheden te verrichten, behouden volgens de Hoge Raad wel hun recht op loondoorbetaling. Een dergelijke situatie valt volgens de Hoge Raad namelijk in de risicosfeer van de werkgever.
Kortom: bedenk bij stakingen altijd goed of het gaat om een georganiseerde staking of om een wilde staking én of een individuele werknemer – ongeacht of hij/zij een staker of een niet-staker is – wel of geen lid is van de vakbond.
